فیزیوتراپی بعد از عمل تعویض مفصل زانو + مراحل و نکات

فیزیوتراپی بعد از عمل تعویض مفصل زانو یکی از حیاتی ترین مراحل درمان و بازتوانی بیماران است. اگرچه جراحی تعویض مفصل به کاهش درد و بهبود توان حرکتی کمک می‌کند، موفقیت طولانی مدت آن بدون انجام منظم تمرینات توانبخشی امکان پذیر نیست. مطالعات علمی نشان داده‌اند که شروع زودهنگام فیزیوتراپی پس از عمل تعویض مفصل زانو باعث افزایش دامنه حرکتی، تقویت عضلات و کاهش طول دوره بستری می‌شود. این روند بهینه سازی بازتوانی، نقش مهمی در ارتقای استقلال بیمار و بازگشت سریع به زندگی روزمره دارد. در ادامه  به کمک دکتر فرشید راعی جراح و متخصص استخوان و مفاصل به بررسی مراحل و نکات مهم آن می‌پردازیم

برای مشاوره با دکتر فرشید راعی، جراح و متخصص استخوان و مفاصل، می‌توانید مشکلات زانو، مفاصل و آسیب‌های ارتوپدی خود را بررسی و بهترین روش درمانی را دریافت کنید.

مراحل فیزیوتراپی پس از عمل تعویض مفصل زانو

توجه داشته باشید که رعایت دقیق هر مرحله و پیگیری برنامه تمرینی تحت نظر فیزیوتراپیست، نه تنها به بهبود دامنه حرکتی و کاهش درد، خشکی و سفتی زانو کمک می‌کند، بلکه از بروز عوارض طولانی مدت جلوگیری کرده و مسیر بازگشت بیمار به زندگی فعال و مستقل را تضمین می‌کند. در ادامه به بررسی مراحل انجام آن می‌پردازیم.

مرحله اولیه (روزهای اول تا هفته اول بعد از عمل)

مرحله اولیه فیزیوتراپی بعد از عمل تعویض مفصل زانو معمولا در روزهای اول تا هفته اول پس از جراحی انجام می‌شود و نقش بسیار مهمی در موفقیت بازتوانی دارد. هدف اصلی این مرحله، کنترل درد و تورم، حفظ دامنه حرکتی مفصل، پیشگیری از عوارض ثانویه و آماده‌سازی بیمار برای مراحل بعدی بازتوانی است.در این مرحله، فیزیوتراپیست با بیمار تمریناتی را انجام می‌دهد که شامل خم و راست کردن ملایم زانو، حرکات کششی سبک و در برخی موارد استفاده از دستگاه‌های حرکت مداوم (CPM) است. این حرکات به  جلوگیری از خشکی مفصل و حفظ انعطاف پذیری کمک می‌کنند. 

همزمان اقدامات کاهش درد و تورم مانند سرما درمانی، بالا بردن پاها هنگام استراحت و مصرف داروهای مسکن تحت نظر پزشک انجام می‌شود. علاوه بر این، تمرینات مچ پا و ساق برای تحریک جریان خون و پیشگیری از لخته شدن خون، و تمرینات تنفسی برای جلوگیری از مشکلات ریوی در نظر گرفته می‌شوند. آموزش نحوه راه رفتن اولیه با عصا یا واکر و تمرینات تعادلی کوتاه مدت، بیمار را برای حرکت ایمن و کاهش خطر سقوط آماده می‌کند.

مرحله میانی (هفته دوم تا هفته ششم)

مرحله میانی فیزیوتراپی بعد از عمل تعویض مفصل زانو معمولا از هفته دوم پس از جراحی آغاز شده و تا هفته ششم ادامه دارد. هدف اصلی این مرحله، افزایش دامنه حرکتی مفصل، تقویت عضلات اطراف زانو و بهبود راه رفتن بیمار است تا بازتوانی به سمت بازگشت کامل به فعالیت‌های روز مره پیش برود.در این مرحله، تمرینات خم و راست کردن زانو به صورت فعال و کمکی انجام می‌شوند تا انعطاف پذیری مفصل حفظ شود و از خشکی یا محدودیت حرکتی جلوگیری گردد. 

همچنین تمرینات تقویتی برای عضلات چهارسر ران، همسترینگ و عضلات لگن اجرا می‌شود تا ثبات مفصل افزایش یابد و فشار روی زانو کاهش یابد. راه رفتن بیمار به تدریج مستقل تر می‌شود و تمرینات تعادلی و ایستادن کوتاه مدت، اعتماد به نفس و تعادل او را تقویت می‌کند. همزمان، استفاده از روش‌های کاهش درد و تورم مانند سرما درمانی، ماساژ ملایم و داروهای تجویز شده باعث راحت تر انجام شدن تمرینات می‌شود.

مرحله پیشرفته (هفته ششم تا دوازدهم و پس از آن)

مرحله پیشرفته فیزیوتراپی پس از عمل تعویض مفصل زانو معمولا از هفته ششم آغاز شده و ممکن است تا چند ماه ادامه یابد. هدف اصلی این مرحله، بازگشت کامل بیمار به فعالیت‌های روزمره، افزایش قدرت و ثبات مفصل و بهبود هماهنگی حرکتی است. در این مرحله تمرینات پیچیده تر و مقاومتی تر می‌شوند و بیمار بیشتر بر استقلال خود در انجام فعالیت‌ها تمرکز دارد.تمرینات مقاومتی و تقویتی شامل وزنه سبک، کش‌های طبی و حرکات ایزومتریک و ایزوتونیک برای تقویت عضلات چهارسر ران، همسترینگ و عضلات لگن است. این تمرینات به افزایش ثبات مفصل و کاهش فشار روی زانو کمک می‌کنند. 

علاوه بر آن، تمرینات تعادلی و هماهنگی حرکتی مانند ایستادن روی سطوح ناپایدار، راه رفتن بر سطوح مختلف و بالا و پایین رفتن از پله‌ها باعث بهبود کنترل حرکت و تعادل بدن می‌شوند. در این مرحله، بیمار همچنین تمریناتی شبیه سازی فعالیت‌های روزمره انجام می‌دهد؛ مانند نشستن و برخاستن، خم شدن، بلند کردن اشیا و پیاده روی طولانی تر. ورزش‌های سبک مانند دوچرخه ثابت یا شنا نیز به تدریج وارد برنامه بازتوانی می‌شوند تا قدرت و انعطاف پذیری مفصل حفظ شود.

بیشتر بخوانید: علت ورم زانو و درمان خانگی آن

نکات مهم در فیزیوتراپی بعد از عمل زانو

فیزیوتراپی پس از عمل تعویض مفصل زانو، بخش حیاتی بازتوانی است و رعایت نکات کلیدی آن، روند بهبود، کاهش درد، افزایش دامنه حرکتی و بازگشت سریع به فعالیت‌های روزمره را تضمین می‌کند. برای بررسی نکات آن با ما همراه باشید.

• پیروی از برنامه تمرینی منظم: تمرینات باید طبق برنامه فیزیوتراپیست و جراح انجام شوند. تداوم و نظم در انجام تمرینات به بهبود دامنه حرکتی، تقویت عضلات و بازیابی تعادل بیمار کمک می‌کند.
• مدیریت درد و تورم: استفاده از سرما درمانی، بالا بردن پاها، ماساژ ملایم و مصرف داروهای مسکن تجویز شده، باعث کاهش درد و تورم می‌شود و انجام تمرینات را راحت‌تر می‌کند.
• استفاده از تجهیزات کمکی: استفاده صحیح از عصا، واکر یا زانوبندهای مخصوص در زمان‌های توصیه شده، باعث کاهش فشار روی زانو و افزایش امنیت بیمار در راه رفتن می‌شود.
• توجه به راه رفتن و تعادل: آموزش راه رفتن صحیح با عصا یا واکر، تمرینات تعادلی و ایستادن کوتاه‌مدت، از بروز سقوط و آسیب‌های ثانویه جلوگیری می‌کند و اعتماد به نفس بیمار را افزایش می‌دهد.
• تغذیه مناسب و سبک زندگی سالم: مصرف پروتئین کافی و رژیم غذایی متعادل برای ترمیم بافت‌ها و تقویت عضلات ضروری است. همچنین حفظ وزن مناسب و فعالیت بدنی سبک، کاهش فشار روی مفصل و تسریع بازتوانی را فراهم می‌کند. توجه داشته باشید که مصرف مایعات کافی و ویتامین‌ها برای سلامت عمومی و التیام بافت‌ها مهم است.
• مراقبت از مفصل و اجتناب از فشار زیاد: اجتناب از حرکات ناگهانی، خم شدن شدید زانو و بلند کردن اجسام سنگین در هفته‌های ابتدایی مهم است. فعالیت‌های روزمره باید به آرامی و با کنترل انجام شوند تا مفصل تحت فشار قرار نگیرد.

نتیجه‌گیری

انجام دقیق تمرینات مرحله‌ای، شامل مراحل اولیه، میانی و پیشرفته، همراه با مدیریت موثر درد و تورم، تقویت عضلات اطراف زانو و تمرینات تعادلی، موجب بازگشت تدریجی و ایمن دامنه حرکتی، افزایش قدرت عضلات و استقلال بیمار در فعالیت‌های روزمره می‌شود. رعایت اصول علمی فیزیوتراپی و پیگیری مستمر برنامه تمرینی، کلید پیشگیری از عوارض طولانی مدت و تضمین سلامت مفصل در بلند مدت است.

سوالات متداول