عمل تعویض مفصل لگن یک فرایند جراحی پیچیده است که در صورت نیاز به بازسازی مفصل لگن، به بیماران کمک می‌کند تا به فعالیت‌های روزمره و ورزشی خود بازگردند. پس از این عمل، برنامه ورزشی مناسب و مقتضی برای بازگشت به سلامتی و قوت قدرت قبلی بسیار اهمیت دارد.
عمل تعویض مفصل لگن
عمل تعویض کامل مفصل برای تعویض مفصل آسیب‌دیده با مفصل مصنوعی انجام می‌شود. جراحی تعویض مفصل لگن یک روش جراحی است که برای درمان مشکلات مفصل لگن، از جمله آرتروز استفاده می‌شود. در این جراحی، مفصل زیراندازکننده لگنی (Hip Joint) با مفصل مصنوعی (Artificial Joint) جایگزین می‌شود.
جراح تعویض مفصل لگن به صورت کلی مراحل زیر را انجام می‌دهد:
- بخش بالایی استخوان ران (فمور) و بخش پایینی استخوان لگن (آسیابی) را خراشیده و تمیز می‌کند.
- سطح آسیابی استخوان را کاهش داده و بسته به نیاز، قسمتی از استخوان را برداشت می‌کند.
- استخوان فمور را با استفاده از یک ریمپ (سرعت بالا) شکل می‌دهد تا مفصل مصنوعی قابل نصب شود. نوک مصنوعی می‌تواند شامل مهره های سرامیک، فولاد ضد زنگ یا پلاستیک (پلی‌اتیلن) باشد.
- محفظه استخوان لگن را نیز با استفاده از روش مشابهی برای جایگزینی با مفصل مصنوعی آماده می‌کنند.
- مفصل مصنوعی را در محفظه لگن قرار می‌دهند و تأمین می‌کنند که استخوان‌ها به درستی با هم در تماس باشند و حرکت صحیحی داشته باشند.
- سپس سر و عمق مفصل مصنوعی را تنظیم می‌کنند تا به درستی در محفظه لگن قرار بگیرد.
بعد از جراحی، فیزیوتراپی و تمرینات توانبخشی معمولاً برای تقویت عضلات و بهبود حرکت مورد نیاز است.
تمرینات توانبخشی بعد از جراحی
بعد از عمل تعویض مفصل لگن، برنامه ورزشی توانبخشی مناسب و آرامش کافی برای بهبود حالت جسمانی و بازگشت به فعالیت‌های روزمره بسیار مهم است. هرچند که برنامه ورزشی شخصی شما بستگی به وضعیت شخصیتان، میزان توانبخشی و توصیات پزشک معالج دارد، اما در ادامه چند نکته کلی برای ورزش پس از عمل تعویض مفصل لگن را می‌توان ذکر کرد:
- مطابقت با توصیات پزشک:رعایت تمام توصیات و دستورات پزشک خود بسیار حائز اهمیت است. اطمینان حاصل کنید که درک کاملی از برنامه و قیدها و محدودیت‌ها دارید و آنها را به دقت دنبال می‌کنید.
- تمرینات توانبخشی: انجام تمرینات توانبخشی با استفاده از راهنمایی فیزیوتراپیست یا متخصص توانبخشی می‌تواند به خوبی در بازسازی عضلات و مفصل کمک کند.
- تمرینات قوام: تمرینات قوام (مانند تقویت عضلات پا و شکم) می‌توانند به استحکام بخشیدن به عضلات و حمایت از مفصل مصنوعی جدید کمک کنند.
- تمرینات استقامتی: پس از مدتی، می‌توانید به تدریج به تمرینات استقامتی بپردازید. مثلاً راه رفتن، دوچرخه سواری یا شنا.
- تمرینات انعطاف‌پذیری: تمرینات انعطاف‌پذیری می‌توانند عضلات و مفصل را آماده فعالیت‌های روزمره کنند. تمرینات آرامشی مانند یوگا و پیلاتس نیز می‌توانند مفید باشند.
- پیشگیری از زخم‌ها: در طول ورزش، مراقب باشید تا جلوی زخم‌ها و ضربات شدید به منطقه مفصل را بگیرید. استفاده از تجهیزات حمایتی مناسب (مثل تسمه مفصلی یا کامپرسیون) نیز می‌تواند مفید باشد.
- توجه به علائم غیرطبیعی: هرگونه درد، تورم، قرمزی یا علائم غیرمعمولی دیگر را به پزشک خود اطلاع دهید.
انواع تمرینات توانبخشی
پمپ قوزک:
ورزش پمپ قوزک (Heel slides exercise) یک تمرین توانبخشی معمول بعد از عمل جراحی تعویض مفصل لگن است. این تمرین برای بهبود حرکت و انعطاف مفصل لگن کاربرد دارد. در زیر توضیحاتی در مورد این تمرین آورده شده است:
نشستن/فراشیدن روی سطح صاف:
در ابتدا، روی یک سطح صاف و سخت نشسته یا فراشیده و بازوهای خود را در حالت طبیعی روی سطح قرار دهید.
خم کردن زانو:
زانو مصاب را به آرامی و با کنترل خم کنید، تا پا به طرف بالا برخورد کند. تا جایی که راحت هستید، سعی کنید زانو را به سمت سینه یا نزدیک به آن کشیده و سپس به آرامی به حالت اول برگردانید.
چرخش قوزک:
ورزش چرخش قوزک، که به طور رسمی به عنوان ورزش جراحی هیپ (Hip Surgery Rehab Exercise) شناخته می‌شود، باعث افزایش استقامت عضلات حول مفصل لگن پس از جراحی تعویض مفصل لگن می‌شود. این ورزش‌ها برای بهبود قدرت عضلات، افزایش گردش خون و کاهش سفتی در مفصل لگن بسیار مفید هستند.
در ادامه، فهرستی از ورزش‌های چرخش قوزک را ارائه می‌دهیم:
- انقباض عضلات کمر: این تمرین شامل دراز کشیدن در روی شکم و بالا بردن کمر به صورت مداوم و تنفس عمیق است. با انجام این تمرین، عضلات کمر و ناحیه پهلویی تقویت می‌شوند.
- تمرینات پا: شامل تمریناتی مانند بلند کردن پاها در حالت درازکش روی بستر یا فرش و تغییر قدم با حفظ تعادل در حین انجام تمرین می‌باشد. این تمرینات به تقویت عضلات ران، ساق پا و زانو کمک می‌کنند.
- تمرینات درازکش: شامل دراز کشیدن روی بستر و انجام تمرینات انقباض و ترخیص عضلات است. این تمرینات برای تقویت عضلات لگن و پهلویی و همچنین بهبود گردش خون در ناحیه مفصل لگن مؤثر هستند.
- تمرینات تعادل و کنترل: این تمرینات شامل انجام تمرینات تعادلی مانند ایستادن روی یک پا، بازوکشی در حالت ایستاده، و استفاده از ترامپولین و تخته تعادل می‌باشند. این تمرینات به تقویت عضلات استوانه‌ای و بهبود تعادل و کنترل عضلات در ناحیه مفصل لگن کمک می‌کنند.
انقباض باسن:
ورزش انقباض باسن (Glute Squeezes exercise) نیز یک تمرین توانبخشی است که پس از عمل جراحی تعویض مفصل لگن برای بهبود قدرت و استقامت عضلات باسن استفاده می‌شود. این تمرین به تقویت عضلات گلوتئال (ماهیچه هایی که در ناحیه باسن قرار دارند) کمک می‌کند و رابطه بین عضلات باسن و مفصل لگن را تقویت می‌دهد.
در زیر، روش انجام ورزش انقباض باسن را توضیح می‌دهیم:
- نشستن/افتادن در حالت مریح: شروع کنید با نشستن یا افتادن در حالت مریح روی یک صندلی یا سطح صاف پاها را روی زمین قرار دهید و دستهای خود را روی نیمکت یا صندلی نگه دارید.
- راست کردن آرامان باسن: آرامانتان را با حفظ تعادل آرامان کمی به داخل بچرخانید تا باسن شما به کمر نزدیک شود. این عمل، حرکت انقباض باسن نامیده می‌شود.
- نگه داشتن و تحرک: چند ثانیه در حالت انقباض باسن بمانید، سپس آرامان را آزاد کرده و به حالت اولیه برگردید. این حرکت را تکرار کنید.
- تنفس طبیعی: حین انجام این تمرین، نفس خود را طبیعی نگه دارید و به هیچ عنوان نیروی زیادی روی باسن خود تمرین نکنید.
- تکرارها و جلسات: می‌توانید این تمرین را ۱۰-۱۵ بار در هر جلسه تکرار کنید. به تدریج تعداد تکرارها را افزایش دهید اگر قدرت و استقامت عضلات باسن شما افزایش یابد.
ست عضله چهار سر:
ورزش ست عضله چهار سر (Quadriceps exercise) یک نوع ورزش است که برای قوی‌کردن و افزایش توان عضلات چهار سر مربوط به ران در پا استفاده می‌شود. این تمرینات نقش مهمی در بازگشت به عملکرد طبیعی پس از جراحی تعویض مفصل لگن دارند و به تقویت و استحکام دهنده مفاصل و عضلات اطراف آنها کمک می‌کنند.
در زیر چند تمرین معمول برای قوی‌کردن عضلات چهار سر مربوط به ران را ذکر می‌کنیم. این تمرین‌ها از جمله فعالیت‌های پس از عمل تعویض لگن است. اما قبل از هر چیز، حتما با پزشک خود در مورد مناسب بودن و شروع این تمرینات بعد از جراحی صحبت کنید:
انقباض و تمدید عضلات چهار سر:
در این تمرین، با آرامش بنشینید و پاهایتان را روی زمین قرار دهید.
سپس با تنش و فشار دادن عضلات ران خود، آنها را به سمت بالا ببرید.
سپس عضله را آهسته تمدید کنید و به حالت اولیه بازگردانید.
این تمرین را چندین بار تکرار کنید.
پرش با پاها:
در این تمرین، ایستاده و با پاها بر روی زمین، پاهای خود را با قدرت و سرعت بالا ببرید و بلافاصله به زمین بازگردانید.
این تمرین را به صورت تکراری انجام دهید.
استفاده از ماشین‌های وزنه‌ای:
در باشگاه‌های ورزشی معمولاً ماشین‌های وزنه‌ای برای تقویت عضلات پا وجود دارد.
با کمک یک مربی و تحت نظر او، تمریناتی مثل پرس پا، لیگ پرس و شلاق‌کشی را انجام دهید.
این تمرینات باعث تقویت و افزایش حجم عضلات چهار سر ران می‌شود.
کلام نهایی
توجه داشته باشید که هر فرد و هر عمل جراحی ممکن است نیازهای خاصی داشته باشد. قبل از شروع هر گونه تمرین ورزشی، بهتر است با پزشک خود در مورد برنامه توانبخشی شخصی خود صحبت کنید و همچنین همیشه آن را با دقت و با توجه به وضعیت شخصیتان انجام دهید.